Wat betekent Ha Fa Bra

In de wereld van blaasinstrumenten is de term HaFaBra wel bekend, maar daarbuiten is deze term minder bekend. HaFaBra is een samenvoeging van harmonie, fanfare en brassband. In vele steden en dorpen is wel een van deze blaasorkesten te vinden, maar waarin verschillen ze nu eigenlijk?

Geschiedenis van de HaFaBra-orkesten

De orkesten die onder HaFaBra vallen, zijn ontstaan vanuit het leger. Als sinds de Egyptenaren worden blaasinstrumenten en trommen gebruikt om de militairen op het slagveld te ondersteunen. Het ontstaan van echte blaasorkesten hangt samen met de ontwikkeling van instrumenten in de 18e en 19e eeuw. De uitvinding van ventielen voor koperblaasinstrumenten en het kleppensysteem voor houtblazers zorgde ervoor dat verschillende instrumenten makkelijk met elkaar konden samenspelen. Daarnaast leverde de uitvinding van de saxofoon de gezochte middenstemmen. In deze periode werden grotere, militaire korpsen opgericht. Deze waren niet meer nodig op het slagveld, maar werden ingezet voor het moreel van de manschappen.

Uit de militaire korpsen ontstonden de zogenaamde burgerorkesten zoals we die vandaag de dag kennen. De burgerorkesten werden opgericht ter ontspanning. Niet alleen van de eigen leden, maar ook van de gemeenschap. De orkesten werden ingezet bij lokale en regionale feesten en gebeurtenissen, in de vorm van podiumconcerten of marcheeroptredens. Blaasinstrumenten waren goedkoper en makkelijker in onderhoud dan strijkinstrumenten. Dit maakte de muziek dan ook toegankelijker voor de arbeiders, die nou eenmaal minder te besteden hadden. De geschiedenis wordt door de HaFaBra-vormen grotendeels gedeeld, maar wat zijn nu de verschillen?

Harmonie-orkest

Eerst kijken we naar de Ha van HaFaBra: de harmonie. Een harmonie is een orkest bestaande uit blazers en slagwerk. De blazers zijn onder te verdelen in de houtblazers en rietblazers. Van de houtblazers vormen de klarinetten de grootste en belangrijkste groep. Dit houten blaasinstrument heeft een warme klank en heeft dezelfde rol als de viool in een symfonie-orkest. Zij speelt veelal de hoofdmelodie. De hoge klanken worden aangevuld door de hobo, dwarsfluit en piccolo. Ook saxofoons zijn aanwezig van alt- tot baritonsaxofoon, voor het midden- en lage register. Een sopraan-saxofoon is overbodig door de aanwezigheid van de andere hoog blazende instrumenten. Ook de fagot met zijn lage klanken, is van de partij.

Naast de houtblazers zijn er ook veel koperblazers te vinden in de harmonie. In het hoge register zien we de trompetten Iets lager klinken de hoorns, de baritons en euphoniums, en de trombones.  De bastonen worden geleverd door de bastrombones en de bastuba’s. In sommige gevallen wordt de bezetting aangevuld met een basgitaar of strijkbas. Het slagwerk neemt een aparte plaats in binnen alle orkesten en komt later aan bod. Eerst gaan we verder met de fanfare.

Fanfare-orkest

Een fanfare is in grote lijnen zeer vergelijkbaar met een harmonie. Dezelfde geschiedenis en dezelfde muziekstijl. Het grootste verschil met harmonie is de bezetting. Een fanfare bestaat uit koperblazers, saxofoons en slagwerk. De saxofoon wordt apart vermeld, omdat deze niet tot de koperblazers behoort, maar tot de houtblazers.  In tegenstelling tot een harmonie wordt bij een fanfare wel de sopraansaxoofon gebruikt, met name voor de hoogste tonen. Andere houtblaasinstrumenten ontbreken, waardoor de klankkleur van een fanfare verschilt van een harmonie.

Binnen het fanfare-orkest komen we een grotere diversiteit aan koperblaasinstrumenten tegen. Als eerste zien we de bugel. Met zijn warme, ronde toon heeft de bugel een vergelijkbare rol als de klarinet bij de harmonie. In een standaardbezetting is dit de instrumentgroep met de meeste melodielijnen. Ook trompetten en eventueel cornetten zijn aanwezig in de fanfare, maar door de scherpere klank spelen zij minder melodie. In het middenregister zien we ook hier de hoorns, euphoniums, baritons en trombones. Voor de lage tonen tekenen de bastrombones en bastuba’s. Zoals je kunt zien, ligt het verschil met een harmonie voornamelijk in het hogere register.

Brassband

De brassband is een orkestvorm die alleen uit koperblazers en slagwerk bestaat. In tegenstelling tot een fanfare, vinden we hier geen saxofoons. Maar ook trompetten en bugels zijn in de brassband niet te horen. Wat we wel zien is een grote groep cornetten, die dezelfde rol hebben als de klarinetten bij de harmonie en de bugels bij de fanfare. De Franse hoorn is vervangen door een althoorn, maar verder zien we wederom de euphonium, bariton, trombone, bastrombone en bastuba. Hoewel er in de brassband alleen koperinstrumenten worden gebruikt, heeft het orkest geen scherpe klank. Dit komt door de veelal conische boring van de instrumenten. Dit betekent dat de instrumenten zijn gemaakt van een steeds wijder wordende buis, waardoor een warme klank ontstaat.

Slagwerksectie

Binnen elke orkestvorm is een slagwerksectie te vinden. Vroeger bestond deze sectie voornamelijk uit een basisopstelling met pauken, grote trom, slagbekkens en een kleine, scherpe trom (snare-drum). Dit was gebaseerd op de klassieke muziek en marsmuziek. Met het veelzijdiger worden van de muziekstukken, groeide het instrumentarium van de slagwerksectie. Nu vinden we naast de eerder genoemde instrumenten vaak een compleet drumstel malletinstrumenten als xylofoon en marimba en een scala aan percussie- en effectinstrumenten.

Standaardbezetting

Voor ieder orkest is een bezetting te verzinnen waarbij een mooie balans tussen de verschillende instrumentgroepen bestaat. Deze ideale situatie komt niet vaak voor; muziekverenigingen moeten het vaak doen met wat er voor handen is. Dat betekent soms wat minder klarinetten of wat meer trombones. Hierdoor zal ieder orkest een iets andere klank hebben, mede afhankelijk van de voorkeur van de dirigent.

Tot slot

Hopelijk ben je nu iets wijzer geworden over de verschillende orkestvormen binnen de HaFaBra-sector. Maar om te weten hoe een orkest klinkt, kun je het best zelf gaan luisteren.